Улаан дэнлvvний баяр буюу бидний Монголчууд

агаад ч юм намайг, биднийг, vндэстнийг минь энэ vгээр дуудахыг сонсох тоолонд сэтгэлийн уг дахь хилэн минь хєдлєєд байдгыг нуух юун. Саяхны нэгэн томоохон баяраар тєрєлх хэлийг маань харийн нэгэн этгээд эгээтэй л єєрєє зохиосон юм шиг зад доромжиллоо. Энэ баярын єдєр хvн бvр гэртээ цэнхэр дэлгэцээ ширтээд сууж байсан нь лавтай. Би ч бас адил тухлан сууж, хэн ямар vг хэлж, уран цэцнээр донгодохыг нь харж суув. Гэтэл хэрэг бишдээд ирлээ. Єнєє биднийг “Тэнэг Монгол” гэж єєрийн хэлэндээ нэрлээд байдаг ухаантай нєхдийн тєлєєлєгч ярьж байна. Ярих ярихдаа бvр бидний хэлээр хазгай мурий ярьж байна гээч. Нєхєр єєрийгєє “Тэнэг Монгол” гэж бодоогvй нь лавтай. Харин биднээр улайм цайм тохуурхаж байгаа бололтой. Эл vйл явдлыг ухаарсан хэдэр нэг нь сонин хэвлэлээр ганц нэг шvvмжлээд л єнгєрсєн. Тэгээд таг чиг. Бодоод байхад засаг нь дуугарч чадахгvй тал тэнэг монгол болохоор арга ч vгvй биз. Уг нь тэр этгээд єєрийгєє сайн хvн гэж харуулахыг хичээсэн байх. Эсвэл угаасаа тэнэг монголчууд ойлгохгvй гэж бодсон юм болов уу. Мэдээж нэг тєрєєс нєгєє тєрд тєлєєлєн сууж байгаа хvн хувийн алдаа гаргах эрхгvй. Ичих ч vгvй тvvх нь манайх гэж байгаа хvмvvс тєрєл нь ч бас манайх гэж хэлээд байгаа нь тэр. Энэ vvднээс миний бие хар цагааныг дэнсэлж, хэдэн баримт єгvvлэхийг хичээсэн юм.

Улаан дэнлvvний баяр буюу Хятадын еэвэн сар

Улаанбаатарын гудмаар дvvрэн улаан дэнлvv єлгєєтэй байсан тvvх саяхан. Заримдаа бараг эх орондоо биш Хятадад явж байгаа мэт сэтгэгдэл тєрдєг байсан. Хаа сайгvй улаан єнгєн дээр хараар бичсэн хятад ханз vсэг, улаан дэнлvv. Харин энэ vзэгдлийг анзаарсан нэг нь эсэргvvцэл илэрхийлж дарж авсан. Энэ бол дотоодод болсон асуудал. Харин гадаад ертєнцєд телевизийн сувгаар хятадууд эх хэлээрээ ”Тэнэг Монгол” Улс бол манай жижиг vндэстэн хэмээн хээв нэг ярилцах энvvхэнд. Тэгвэл биднийг ийн нэрлэх болсон тvvхийг нь єчье.

Энэ бол тэдний дунд домог болон яригддаг зvйл. Зарим эх сурвалж бичигт хvртэл бичсэн байдаг тухай зарим эрдэм шинжилгээний бvтээл дээр єгvvлсэн байдаг. 13 дугаар зуунд монголчууд хятадуудыг эрхшээлдээ бvрэн оруулж, хэдэн vеээр нь боолчилж байв. Тэр vед монголчууд хятадуудыг олноор цугларахыг хориглодог байсан бєгєєд жилд ганцхан удаа баярлах эрхтэй байжээ. Энэхvv баяраар хятад айл бvр шийгуа буюу тарвас жимсийг ах дvv хамаатан садандаа илгээдэг байсан гэнэ. Тэд тарвасандаа нvх гаргаж, монголчуудыг хэзээ устгах тухай зар бичиг хийн єєр хоорондоо харилцаа холбоо тогтоон бослого хийх єдрєє товлосон байна. Захидалд улаан дэнлvv олноор нэмэгдэх vед бослого хийх тухай бичиж, цаг ямагт бэлтгэлтэй байхыг сануулдаг байсан бєгєєд бослого хийх єдєр нь хятад айл болгон улаан дэнлvv vvдэндээ єлгєх ёстой єдєр байв. Нэг л vдэш хятадын бvх хот суурин, айл бvрийн гадаа улаан дэнлvv єлгєн дохио єгснєєр монголчуудын ноёрхолыг устгажээ. Тэд монголчуудыг ялснаа тэмдэглэн 15 хоног баярлан найрлаж, “Монголчуудын тархийг идэж байна” хэмээн еэвэн хийж иддэг болжээ. Еэвэнгийн дотор шанз гэгч амттан байдаг. Тэр нь та бидний тархи юм байх. Улмаар энэ єдєр нь Улаан дэнлvvний баяр буюу еэвэн сар гэж нэрлэгдэн, хэдэн зууны турш тэмдэглэж иржээ. Одоо ч гэсэн хятадууд энэ баяраар гэрээсээ гадагшаа явдаггvй бєгєєд тарвасаа хуваан идэж, баярлан єнгєрvvлдэг. Бvхэл бvтэн 15 хоног баярлаж гэртээ єнгєрvvлэх болсон нь бас учиртай. Тэр vед хятадуудад нэгэн хууль vйлчилдэг байв. Жил бvр нєхєрт гарах онгон охидыг монголчуудад тушаах ёстой. Харин нєхєр болох хvнийг 15 хоногийн хугацаатай талбайд ажиллуулдаг байсан байна. Єєрєєр хэлбэл тэдгээр охид нєхрєєсєє ємнє заавал монгол хvнтэй унтаж, дараа нь гэрлэдэг байжээ. Энэ явдал хятадуудын дунд хэдэн vе дараалсан гутамшигт доромжлол болж байсан бєгєєд энэ vеээс хойш хятадад эмэгтэй хvvхэд тєрvvлэхийг цээрлэн, эрэгтэй хvvхэд тєрvvлэх сонирхолтой болсон гэдэг. Монголчуудын хувьд хятад vндэстнийг ямагт мєхєєн дардаг байсан хэдий ч ердєє улаан дэнлvvгээр дохиолсон тэмцлээс ялагдал хvлээсэн тvvхтэй юм. Ингээд л монголчууд бидний дэлхийд дуурсах нэрийг зєвхєн хятадууд “Тэнэг Монгол” хэмээн бах таваа ханган шулганах болжээ.

Монголыг уусгах устгах бодлого

Эртнээс хятадууд монголчуудыг бvрэн устгаагvй цагтаа хэзээ ч амар тайван байж чадахгvй гэж vздэг. Ийм учраас монголчуудыг уусган задлах бодлогыг хэдэн зууны турш хvчтэй явуулж ирсэн. Тэдний хувьд адгуус номхруулж унасан тэнэгдvv мэт дайчин хvмvvстэй тулалдах нь шалгарсан арга байгаагvй бєгєєд харин єєр хооронд нь тэмцэлдvvлэх нь илvv vр дvнтэй байсан ажээ. Ингээд л монгол ноёдыг эд хєрєнгє, эрх мэдлээр тэтгэж эхэлсэн тvvхтэй. Тэд эхлээд нэг талыг нь єєртєє урвуулан нєгєєрvv нь єдєєн хатгана. Дараа нь нєгєє талын хvч буурах vест нь эргээд єєрийн талын хvнрvv турхируулж аль аль хvчийг бууруулан сульдааж байжээ. Эцсийн дvнд хятадуудад газар нутаг, ард иргэдээ алдсан байдаг байжээ. Энэ арга хэрэгслээ саяхныг хvртэл Євєр монголд хэрэгжvvлэн, “Соёлын Хувьсгал” нэрээр монголыг монголоор нь хvйс тэмтрvvлж, эцэст нь хувьсгалч тэнэг монгол этгээдvvдийг хvний амь бvрэлгэсэн хэргээр хоморголон устгасан тvvхтэй. Vндсэндээ хэдэн зуун дамжин монголыг монголоор нь устгуулсан.
Харин одоо хорин нэгдvгээр зуунд тэдний бодлого маш євєрмєц болжээ. Магадгvй таны ач зээ, гуч дєч тань єрєєл татанхай, мэдрэл муутай нэгэн тєрвєл таны буруу гэж юу байхав. Хvн л юм чинь єлсєж vхэлтэй биш хоол хvнс идэж л таараа. Энэ л тэдний ганц зэвсэг болно. Тэр vед одоогийн бидний идэж ууж, хэрэглэж буй хараа хяналтгvй хvнсний бvтээгдхvvнvvд энэ бvхний буруутан болно гэдэгт эргэлзэх хэрэггvй. Саяхан хvн дотроосоо єтєж vхсэн тохиолдол гарсан нь бодит баримт билээ. Хааяа бид энэ тухай бичдэг, ярьдаг ч тєдийлєн ойшоож vздэггvй. Болох юм болдгоороо болж буй мэт vздэг. Жоом гэдэг шавьжийг хордуулах тусам амьдрах чадвар нь нэмэгдэж, дархлаа нь сайжирдаг ч vр удам нь єєрчлєгдєж гэнэ. Тэгвэл монголчууд биднийг магадгvй ийм хувь тавилан хvлээж байж болох юм. Хєєрхий ийм єрєвдєлтэй vр удмаа тєрєхєд бидний vе аль хэдийнээ нєгєє ертєнцєд очсон байх агаад дахиад хэдэн зуун єнгєрєхєд “Тэнэг Монгол” гэдэг ядуу улс, vндэстэн байж байгаад мєхсєн юм хэмээн тvvхэнп дурсагдан, ухаантнуудын vр удам энэ сэдвээр эрдэм шинжилгээний бага хурал зохиосон шиг єнгєрєх болов уу. Єнєє цаг бол соёлт хvн тєрєлхтний оюуны зуун. Гэсэн хэдий ч хятадад жил бvрийн 8 сарын 15 нд шийгуа хагалах ёслол буюу Монголчуудын толгойг авах баяр тэмдэглэдэг байна. Тэд бvр шийгуан дээр нvд ам зурж байгаад хутга сэлэм гэх мэт мэсээр цавчдаг ажээ.
“Тэнэг Монгол” гэж бичээд, толгой цавчин дєвчигнєн баяраа тэмдэглэж байгаа хvмvvс, дахин нэг баяр тэмдэглэх цаг нь ойртсон биш биз гэх эмзэглэлийг єєрийн эрхгvй тєрvvлж байгааг нуух юун.

Ч.Чимидсvрэн